‘Overgang naar alternatieve voedingseiwitten versnellen’

Foto's: Herbert Wiggerman

Uit de beschrijving van Giant Leaps spreekt een grote ambitie. Hoe is dit project tot stand gekomen en wat houdt het in?

Paul Vos: “De Europese commissie schreef een zogenaamde call uit, waarin werd gevraagd om een holistische, brede visie op nieuwe eiwitbronnen. Met het doel de knowledge gap, de ontbrekende kennis, aan te vullen en om uiteindelijk beleidsmakers in de EU te helpen de eiwittransitie vorm te geven. Wij willen tot een modellering van toekomstige diëten komen. Op welke manier kunnen alternatieve eiwitten daarin opgenomen worden? Zodat het acceptabel is voor consumenten, ook cultureel, maar ook haalbaar met technologische innovaties die toepasbaar zijn op grote schaal.”

Het raakt aan alle aspecten die bij de ­eiwittransitie komen kijken. En dat zijn er nogal wat.

“Hoe zou een toekomstig voedselpatroon eruit kunnen zien, waarin duurzaamheidsaspecten en gezondheidsaspecten optimaal in balans zijn? Wat is de positieve gezondheidskant van eiwitten? Hoe zit het met de verteerbaarheid, de aminozuursamenstellingen, de biobeschikbaarheid en mogelijk andere nutriënten die meekomen met de eiwitten, en waar je met bepaalde processing-stappen wat aan kan doen.
We kijken nadrukkelijk naar alle aspecten van duurzaamheid, klimaatimpact, biodiversiteit. We kijken naar veiligheidsaspecten, naar allergieën, toxicologische en microbiële veiligheid. Een belangrijk doel is het in kaart brengen van wat er aan kennis is over de eiwitten waarop we ons richten en ontbrekende informatie aan te vullen. Er zijn verschillende soorten informatie, dat wordt samengebracht in een database.
Het doel is modeldiëten op te stellen voor Europeanen, waarin de huidige, dierlijke eiwitten zoveel mogelijk vervangen zijn door alternatieve bronnen. We doen dat voor vier landen, de vier windstreken van Europa als het ware. Dat levert modellen op van diëten waarin duurzaamheid en gezondheid optimaal samengaan, rekening houdend met wat acceptabel is voor de consumenten.”

Er spreekt ook een sterk gevoel van urgentie uit. ‘Giant leaps’ zijn ‘grote stappen’. Vermindering van de enorme hoeveelheid dierlijke eiwitten uit de belastende bioindustrie die we nu consumeren betekent een enorme omslag in hoe en wat we gewend zijn te eten.

“Het uitgangspunt is niet dat het per se allemaal plantaardig moet zijn. We willen op basis van de informatie zo neutraal en objectief mogelijk vaststellen hoe diëten er optimaal kunnen uitzien. We hebben niet van te voren gezegd dat het diervrij moet zijn. We haken daarmee aan bij de ideeën van de EU zoals die in de Green Deal en de Farm-to-Fork-strategie verwoord zijn. Daarin wordt wel gezegd dat er meer plantaardig en minder dierlijk geproduceerd moet worden vanwege de klimaatimpact en circulariteit. Ons project past daar goed in, maar we hebben van te voren geen concrete doelen die we nastreven geformuleerd wat de selectie van eiwitbronnen betreft. De verwachting is wel dat er meer plantaardig eiwit in de diëten komt.”

Dit onderwerp heeft een enorme politieke lading door wat er nu gaande is door de stikstofproblematiek, het inkrimpen van de veestapel en het gebruik van de grond. Hoe gaat u daarmee om? Of is het project vooral een academische onderneming?

“Het is zeker een academische onderneming. Maar we zijn ons uiteraard zeer bewust van de politieke implicaties. Ons werk gaat vooraf aan de besluitvorming. Het doel van het project is beleidsmakers in de EU op Europees en landelijk niveau te informeren en te adviseren over toekomstig beleid van landbouw, voeding, gezondheid en voedselveiligheid om naar de doelen van de Green Deal en Farm-to-Fork toe te werken.”

Dan heb ik al één suggestie: zorg ervoor dat de goedkeuring van novel foods door de EFSA sneller kan. Het duurt nu eindeloos voordat die ambtelijke molen doorlopen is en nieuwe producten op de markt mogen.

“Dat is een heel belangrijk onderdeel van ons project. Het valt onder het werkpakket Safety by design, waarin we een complete inventarisatie maken van de veiligheidsrisico’s. We werken ook aan nieuwe testtechnieken om die goed te kunnen inschatten. We hebben al met mensen van de EFSA gesproken over de regelgeving. Een belemmerende stap is het inschatten van risico’s op allergieën. De goedkeuring van een nieuwe eiwitbron, of het nou eendenkroos is of insecten zijn, is een sine qua non voor het kunnen toepassen in voeding.”

Niet alle alternatieve eiwitbronnen zijn nieuw en misschien ook niet even geschikt of gewild. De hype van de insectenburger is alweer voorbij.

“Ei witten waarvan al veel bekend is bieden de grootste kans op snelle toepassing in diëten. We willen onderzoeken hoe dat zo snel mogelijk op grote schaal kan. Want als een product geen impact kan hebben op enigszins grote schaal, dan gaat het ook geen impact hebben op duurzaamheidsuitkomsten of gezondheidsuitkomsten. Van een aantal nieuwe eiwitten denken we dat ze op middellange termijn in voeding terecht zouden kunnen komen. Het merendeel daarvan is al toegestaan of heeft - bijna - de novel food-status. Voor de lange termijn schetsen we scenario’s om te verduidelijken wat er nodig is in een aanvraag door een bedrijf voor novel foods en om dat proces te versnellen.”

De toepassing van nieuwe eiwitten zal vragen om technologische oplossingen waar de consument misschien niet op zit te wachten. Er zullen mensen zijn die zeggen: doe niet zo moeilijk, eet gewoon die bonen op, eet minder vlees, dan ben je klaar. Eet zoals we vroeger aten. De discussie over ultra bewerkte voeding maakt mensen misschien schuw voor die nieuwe producten.

“Ik ben mij terdege bewust van die discussie, maar die is niet direct een onderdeel van ons project. In een van de werkpakketten wordt wel gekeken naar de levensmiddelentechnologie om die eiwitten op grote schaal in producten te krijgen die ook veel gegeten kunnen worden. Maar dat is niet de enige manier waarop de nieuwe eiwitten in diëten kunnen komen. Bonen als bonen eten zal zeker een mogelijkheid blijven, dat spreekt voor zich.
Maar – en dat is mijn persoonlijke mening – het is heel gemakkelijk om te zeggen dat we weer als vroeger moeten eten, minder vlees en meer bonen. Er is veel overconsumptie van eiwit, daar zou je aan kunnen werken. Alleen door dat te zeggen verander je het consumentengedrag niet.
Een belangrijk uitgangspunt van ons project is te proberen alle aspecten die van belang zijn om uiteindelijk impact te hebben op een dieet, echt op de inname, zo goed mogelijk te wegen en daarmee te kijken hoe het er in de toekomst uit zou kunnen zien. In principe zonder daar een vooringenomen strategie voor te bepalen. Zolang je niets verandert aan het dieet ga je geen impact hebben op de duurzaamheid en de gezondheid.”

Is er in dit stadium al samenwerking met het bedrijfsleven? Bedrijven zullen mee moeten met de vernieuwingen en die nieuwe producten moeten maken. Over bonen gesproken: Hak heeft aangekondigd helemaal biologisch te gaan produceren, dat is al een mooie stap.

“Wij denken dat het perspectief van het bedrijfsleven heel belangrijk is. Er zijn 35 partners die samenwerken in een consortium, waarvan ongeveer de helft bedrijven, van klein tot heel groot, ook Unilever en Danone. Dat hadden we in de aanvraag voorgesteld, en mijn indruk is dat het gewenst is vanuit de Europese Commissie.
Dit project is een research and innovation action, vooral gericht op onderzoek, niet zozeer op implementatie. Maar je werkt aan ontwikkelingen die uiteindelijk moeten landen, dus we werken direct samen met bedrijven. Daarnaast hebben we een schil van belanghebbenden, de stakeholder board. Dat zijn niet alleen bedrijven en private partners, ook beleidsmakers en andere onderzoeksinstellingen. We willen zoveel mogelijk input en perspectieven vanuit de buitenwereld krijgen en goed op de hoogte blijven van de ontwikkelingen.

Wordt er tussentijds gerapporteerd over de vorderingen?

“Dat is zeker het plan. We hebben ergens tussen de zestig en tachtig publicaties ingeschat, er werken een twintigtal AIO’s en postdocs en een groot aantal andere onderzoekers aan het project. De stakeholder board geeft ons de mogelijkheid zoveel mogelijk belanghebbenden te kunnen informeren, niet alleen binnen de wetenschap.”

De indruk die nu bestaat is dat de transitie moeizaam gaat. Mensen veranderen hun gedrag maar mondjesmaat en als men iets plantaardigs wil eten, dan moet het wel op een gewone hamburger lijken. En zolang vlees nog goedkoper is dan vleesvervangers zal het niet versnellen. Vega en vegan zijn toch ook vooral door een elite omarmd.

“We hebben een programma voor educatie en training. We mikken op een geïnteresseerd publiek, van studenten, onderzoekers, mensen uit bedrijven, uit de zorg en beleid, maar ook gewone burgers. De essentie van het project is informatie te genereren en verzamelen en die zo goed mogelijk te delen met de bedoeling het proces te versnellen. We zijn ons er terdege van bewust dat de gevolgen van de uitkomsten van ons project groot kunnen zijn voor de landbouw. Wij kijken met nadruk naar reeds bestaande eiwitbronnen en hoe die sneller benut kunnen worden. Andere EU-projecten richten zich meer op de primaire productie, bijvoorbeeld het duurzaam, lokaal verbouwen van gewassen. De economische aspecten worden ook meegewogen, waarmee niet gezegd is dat de problemen voor het boerenbedrijf in het algemeen opgelost zijn.
We starten bij wat we hebben en wat we weten en proberen de weg naar innovaties zo efficiënt en kort mogelijk te maken.”