De wereldbevolking groeit en daarmee ook de vraag naar voedsel1. De productie van voedsel heeft echter een impact op het milieu. Wetenschappers buigen zich over de vraag hoe een gezonder en duurzamer voedingspatroon er uit ziet. De kunst is te komen tot zoveel mogelijk voedingsstoffen bij een zo laag mogelijke milieu-impact.
Eén ding is zeker: overstappen naar een gezond en duurzaam voedingspatroon is ingewikkelder dan zomaar het ene product inruilen voor het andere. Vanwege de waardevolle (hoeveelheid) nutriënten in zuivel passen zuivelproducten binnen een duurzaam en gezond voedingspatroon, mits er aandacht wordt geschonken aan verduurzaming van de zuivelketen.
Een duurzame voedselketen, van productie tot consumptie, wordt steeds belangrijker. Daarbij spelen diverse (vaak onderling met elkaar samenhangende) factoren een rol, waaronder de gevolgen voor biodiversiteit, diergezondheid en dierenwelzijn.
Maar ook efficiënt gebruik van land en grondstoffen wegen mee bij de beoordeling van hoe duurzaam een product is. Denk bijvoorbeeld aan vee dat vaak graast op grond die niet geschikt is voor akkerbouw, en veevoer waarin je plantenresten kunt verwerken die niet geschikt zijn voor menselijke consumptie. Koeien zetten die plantenresten vervolgens om in melk met hoogwaardige eiwitten2 4.
Wetenschappers, beleidsmakers en politici zijn het er in ieder geval over eens dat een duurzaam voedingspatroon ook gezond moet zijn, met alle essentiële voedingstoffen voor het optimaal functioneren van het lichaam. Zo’n voedingspatroon moet bovendien aansluiten bij de cultuur en eetgewoonten, betaalbaar en veilig zijn, en producten bevatten die op een economisch eerlijke manier zijn geproduceerd5. Daarnaast helpt het om minder voedsel te verspillen6. Alleen al in Nederland wordt jaarlijks naar schatting 1514-2380 kiloton aan voedsel verspild7. Dat komt neer op 88-183 kilo per hoofd van de bevolking.
Voedingspatroon
Hoe een gezond en duurzaam voedingspatroon er precies uit moet zien, is lastig te bepalen. Zo blijken de meest gezonde voedingspatronen (hoog in voedingsstoffen, laag in energie) geassocieerd met een hogere broeikasgasuitstoot per calorie. En de meest duurzame keuze is niet per definitie de beste als je kijkt naar de voedingswaarde8. Met het schrappen van producten of productgroepen verandert vaak ook de inname van voedingsstoffen, want elk voedingsmiddel draagt in meer of mindere mate bij aan de inname hiervan9. Vervang je bijvoorbeeld vlees door plantaardige producten dan is dat voor het milieu een betere keuze. Maar vlees en andere dierlijke producten voorzien wel voor een belangrijk deel in de benodigde hoeveelheid vitamine B12, ijzer, zink en selenium.
Volgens de FAO moet de wereldwijde voedselproductie tussen 2009 en 2050 met ongeveer 70% toenemen om aan de voedselvraag van 2050 te voldoen1.
De melkveehouderij kan een belangrijke bijdrage leveren aan de voedselzekerheid, mits er aandacht wordt geschonken aan verduurzaming van het gehele productieproces10. Zuivelproducten worden wereldwijd erkend als voedingsmiddelen die relatief veel voedingsstoffen leveren. Ze passen daarmee in een duurzaam en gezond voedingspatroon11 12.
Milieu-impact en de zuivelketen
De carbon footprint (de uitstoot van broeikasgassen) van de productie van een voedingsmiddel is één van de manieren om de milieu-impact van een voedingsmiddel uit te drukken.
De productie van vlees, zuivel en eieren heeft een hogere impact op de broeikasgasuitstoot en het gebruik van fossiele brandstoffen dan de productie van bijvoorbeeld granen, groenten en fruit. Bij de dierlijke productie wordt plantaardig materiaal omgezet en daarbij gaat ‘energie’ verloren. Hierdoor scoren dierlijke producten gemiddeld slechter op uitputting van fossiele en natuurlijke hulpbronnen (o.a. landgebruik) en broeikasgasuitstoot13. Echter, zuivel levert binnen het Nederlandse voedingspatroon van nature een bijdrage aan de dagelijkse inname van eiwit, vitamine B2 (39%), vitamine B12 (38%), calcium (58%), fosfor (32%), kalium (17%), magnesium (15%) en zink (23%)14. Kaas heeft binnen de zuivelcategorie per 100 gram een relatief hoge impact op de broeikasgasuitstoot. Voor het maken van 1 kilo kaas is ongeveer 10 liter melk nodig. Maar omdat een portie kaas (20 gram) veel kleiner is dan een portie melk (150 ml), is het verschil in impact tussen de twee weer minder groot15. Op wereldwijde schaal is de zuivelsector verantwoordelijk voor 2,7% van de totale carbon footprint16.
De totale milieu-impact van de zuivelketen kan grofweg worden opgedeeld in milieu-impact van rauwe melkproductie door de koe, transport van deze melk naar de fabriek en verwerking van melk tot zuivelproducten. Binnen de Nederlandse zuivelketen draagt de rauwe melkproductie het meeste (~ 70%) bij aan de totale broeikasgasuitstoot17. Omdat de Nederlandse melkveehouderij tot één van de productiefste en milieutechnisch strengst gereguleerde melkveehouderijsectoren ter wereld behoort, is de carbon footprint van Nederlandse rauwe melk relatief laag, met gemiddeld 1,27 kg CO2-equivalenten per kg melk tegenover ~ 2,4 kg CO2-equivalenten per kg melk wereldwijd16 18. Door een aantal mestmaatregelen en productiviteitsverbetering is de milieubelasting van de Nederlandse zuivelketen afgenomen. Zo is tussen 1990 en 2020 de carbon footprint van de melkveehouderij met 7% gedaald17.
In conclusie, een duurzaam en gezond voedingspatroon samenstellen is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Naast de milieu-impact, zijn de volgende factoren van belang in het samenstellen van een duurzaam voedingspatroon: de aansluiting bij de cultuur en eetgewoonten, betaalbaarheid, voedselveiligheid, economisch eerlijke productie, maar bovenal de hoeveelheid aanwezige voedingsstoffen. Melk en andere zuivelproducten leveren belangrijke voedingsstoffen en passen binnen een duurzaam en gezond voedingspatroon.
Door Mandy Braat, FrieslandCampina Institute
Meer weten? Kijk op: www.frieslandcampinainstitute.com/nl. FrieslandCampina Institute biedt voedings-, gezondheids- en medische professionals wetenschappelijke informatie, geaccrediteerde congressen en e-learnings, rondetafel sessies en praktische tools op een breed scala van voeding- en gezondheidgerelateerde onderwerpen.
Referenties
1. How to Feed the World 2050. FAO; 2009.
2. Van Zanten HHE, Herrero M, Van Hal O, et al. Defining a land boundary for sustainable livestock consumption. Global Change Biology. 2018;24(9):4185-4194.
3. Duurzame Zuivelketen. Duurzame zuivelketen. Accessed July 16, 2022. https://www.duurzamezuivelketen.nl/home/
4. Dijkstra J, France J, Ellis JL, Strathe AB, Kebreab E, Bannink A. Productions efficiency of ruminants: feed, nitrogen and methane. Sustainable Animal Agriculture. Published online 2013:10-25.
5. Sustainable Healthy Diets. Food and Agriculture Organization of the UN and World Health Organization; 2019.
6. Ocke MC, Toxopeus IB, Geurts M, Mengelers MJB, Temme EHM, Hoeymans N. Wat ligt er op ons bord? RIVM; 2017.
7. FBR Supply Chain & Information Management, FBR Food Technology, Soethoudt H, Vollebregt M. Monitor Voedselverspilling: update 2009-2019 : Hoeveel kilo gaat er in Nederland verloren? Wageningen Food & Biobased Research; 2020.
8. Drewnowski A. Healthy diets for a healthy planet. Am J Clin Nutr. 2014;99(6):1284-1285.
9. Mertens E, Van’t Veer P, Hiddink GJ, Steijns JM, Kuijsten A. Operationalising the health aspects of sustainable diets. Public Health Nutr. 2017;20(4):739-757.
10. McLeod A, Food and Agriculture Organization of the United Nations, eds. World Livestock 2011: Livestock in Food Security. Food and Agriculture Organization of the United Nations; 2011.
11. Muehlhoff E, Bennett A, MacMahon D, Food and Agriculture Organization of the United Nations, eds. Milk and Dairy Products in Human Nutrition. Food and Agriculture Organization of the UN; 2013.
12. Hirvonen K, Bai Y, Headey D, Masters WA. Affordability of the EAT–Lancet reference diet: a global analysis. The Lancet Global Health. 2020;8(1):e59-e66.
13. De Bosatlas van het voedsel. Accessed January 10, 2023. https://www.noordhoff.nl/webshop/product/de-bosatlas-van-het-voedsel-9789001120122
14. van Rossum C, Buurma-Rethans E, Dinnissen C. The Diet of the Dutch Results of the Dutch National Food Consumption Survey 2012-2016. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu RIVM; 2020.
De volledige referentielijst is te vinden op: www.frieslandcampinainstitute.com/nl