Het nadeel van optimisme

4 november 2021

Tekst: Christiaan Wierenga, gedragsexpert bij Duwtje, onderzoeks- en adviesbureau voor gedragsverandering

“An apple a day keeps the doctor away.” Zucht. Ik hoor het mijn moeder nog zo zeggen, terwijl ik een kleine twintig jaar later nog steeds bijna dagelijks een handvol dropfruitduo’s eet in plaats van die gezonde appel. Het is niet dat ik niet gezond wil leven, maar ik hou nou eenmaal van snoepen! Daarbij ben ik nooit ziek en sport ik best veel. Dan kan mij toch niet zoveel gebeuren?

Door corona is het enerzijds nóg belangrijker geworden om gezond te leven omdat de kans op het oplopen van het virus nou eenmaal groter is voor mensen met zwaar overgewicht (1). Anderzijds is het aanmeten en volhouden van een gezonde levensstijl aanzienlijk lastiger geworden. Uit onderzoek van het RIVM (2) blijkt namelijk dat in de afgelopen anderhalf jaar, meer mensen ongezonder zijn gaan leven, met alle gevolgen van dien voor de gezondheidszorg.

Maar waarom vinden we dat preventieve gezondheidsgedrag nou zo moeilijk? Waarom eten we niet gewoon elke dag netjes volgens de Schijf van Vijf, sporten we allemaal de aanbevolen 2,5 uur per week en doen we er op die manier alles aan om op de lange termijn niet ziek worden? Soms is het gebrek aan zelfvertrouwen om gezond gedrag vol te houden (3) van grote invloed. Ook de kracht van instant gratification - de neiging om een onmiddellijke, maar minder grote beloning te verkiezen boven een grotere beloning in de toekomst (4) - speelt ongetwijfeld een rol. Echter, daarnaast is er een wellicht wat minder voor de hand liggende factor te onderscheiden: de optimism bias.

De optimism bias is een sociaalpsychologisch fenomeen waarbij we structureel de kans op negatieve gebeurtenissen onderschatten en de kans op positieve gebeurtenissen overschatten (5). Een zeer nuttig mechanisme, want doordat we optimistisch zijn over de toekomst, zijn we minder bang voor eventuele gevaren en daardoor minder gestresst (6). Toch brengt die optimism bias niet alleen voordelen met zich mee. Het kan er namelijk voor zorgen dat we een verkeerde inschatting maken van het risico dat we lopen op bijvoorbeeld leefstijlgerelateerde aandoeningen (7) en dat we daarbij in de ‘dat overkomt mij toch niet’-modus schieten.

Een Canadees onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat slechts eenderde van alle patiënten met diabetes type 2 in dat land, ernstig overgewicht heeft; de rest van diabetespatiënten heeft licht of helemaal geen overgewicht (8). Ook voor mensen met een ogenschijnlijk klein risico op een leefstijlgerelateerde aandoening is het dus belangrijk is om een gezonde levensstijl te hebben.

Eén van de redenen van het door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport geïnitieerde Nationaal Preventieakkoord (9) is dan ook dat zo’n 50 procent van de volwassenen in Nederland overgewicht heeft. Het grootste gedeelte hiervan heeft echter geen zwaar overgewicht (10), wat deze groep zowel cruciaal voor de gezondheidszorg als moeilijk te overtuigen maakt. Zo kan optimisme toch ook z’n nadelen hebben.  

Bronnen
(1) Longmore, D. K., Miller, J. E., Bekkering, S., Saner, C., Mifsud, E., Zhu, Y., Saffery, R., Nichol, A., Colditz, G., Short, K. R., & Burgner, D. P. (2021). Diabetes and Overweight/Obesity Are Independent, Nonadditive Risk Factors for In-Hospital Severity of COVID-19: An International, Multicenter Retrospective Meta-analysis. Diabetes Care, 44(6), 1281-1290.
(2) RIVM (2020, 27 november). Verder kijken dan corona, over de toekomst van onze gezondheid. https://www.volksgezondheidtoekomstverkenning.nl/magazine
(3) Strecher, V. J., McEvoy DeVellis, B., Becker, M. H., & Rosenstock, I. M. (1986). The role of self-efficacy in achieving health behavior change. Health Education Quarterly, 13(1), 73-92.
(4) Funder, D. C., Block, J. H., & Block, J. (1983). Delay of gratification: Some longitudinal personality correlates. Journal of Personality and Social Psychology, 44(6), 1198–1213.
(5) Weinstein, N. D., & Klein, W. M. (1996). Unrealistic optimism: Present and future. Journal of Social and Clinical Psychology, 15(1), 1-8.
(6) Sharot, T. (2011). The optimism bias. Current Biology, 21(23), R941-R945.
(7) Sharot, T. (2011). The optimism bias. Current Biology, 21(23), R941-R945.
(8) Manuel, D. G., Rosella, L. C. A., Tuna, M., & Bennett, C. (2010). How Many Canadians will be Diagnosed with Diabetes Between 2007 and 2017? Assessing Population Risk. Institute for Clinical Evaluative Sciences. https://www.ices.on.ca/Publications/Atlases-and-Reports/2010/How-many-Canadians
(9) Rijksoverheid (2018, 23 november) Nationaal Preventieakkoord. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/gezondheid-en-preventie/documenten/convenanten/2018/11/23/nationaal-preventieakkoord
(10) RIVM (z.j.) Overwicht Nederlandse bevolking. https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/overgewicht/cijfers-context/samenvatting#!node-overgewicht-samengevat

 

Altijd op de hoogte blijven?