Voorzitter Alliantie Voeding in de Zorg: ‘Voed je beter’

Foto’s: Herbert Wiggerman

Kennis en tools over leefstijlverbetering een essentieel onderdeel maken van het zorgstelsel, dat wil Tom van Loenhout, cardioloog en voorzitter van de Alliantie Voeding in de Zorg. Bijvoorbeeld door diëtisten met zogenoemde prehabilitatie-programma’s standaard in te zetten rond een operatie. Want: “Het integreren van gezonde voeding en leefstijl in het gesprek met patiënten, kan absoluut effect hebben op het beloop van een ziekte en op de kwaliteit van leven.”

Weer of geen weer, Tom van Loenhout gaat in principe altijd op de fiets naar zijn werk in ziekenhuis Gelderse Vallei in zijn woonplaats Ede. Daarnaast zet hij minstens tienduizend stappen per dag, tijdens of buiten zijn werk om. Al moet hij naar de vijfde etage, Van Loenhout gaat steevast via de trap. Bewegen is gezond. “Alle kleine beetjes helpen.”

Het is geen toeval dat hij naast zijn werk als cardioloog in Ede en interventie-cardioloog in Arnhem, voorzitter is van de Alliantie Voeding in de Zorg. Eén dag per week is hij in die hoedanigheid actief om beleid te maken. Daarvoor probeert hij wetenschappelijk onderzoek te initiëren naar het verbeteren van eetgewoonten en dat vervolgens toe te passen in de praktijk. Niet alleen bij de patiënten die hij op zijn spreekuur ziet, het liefst bereikt hij iedereen al voor het eventueel zover komt. 

“Hoe eerder hoe beter. Begin al op de basisschool met het bewustzijn over gezonde voeding en gedrag bij kinderen. Het is geen straf om gezond te eten, het is belangrijk dat iedereen beseft dat je je prettiger voelt als je gevarieerd eet en voldoende beweegt. En dat nog langer ook! Een goede leefstijl maakt dat je 85 jaar wordt in plaats van 80, of dat je misschien geen hartinfarct krijgt. Ik zeg dit nooit op individuele schaal. Het is niet zo dat ik kan garanderen: als je gezond leeft, dan krijg je geen hartinfarct. Zo werkt het niet. Maar de kans neemt wel enorm af als je aandacht besteedt aan gezonde leefstijl.”

“Hoog versus laag, of theoretisch versus praktisch opgeleid, de levensduur van mensen in deze twee groepen verschilt zeven jaar. En de hoger opgeleiden leven daarvan ook nog eens een periode van tien jaar langer zonder chronische aandoeningen, longklachten, problemen in het bewegingsapparaat, hart- en vaatziekten. Dat is niet bij de geboorte vastgelegd, dat ligt aan de manier waarop je leeft.”

Medische interventies

Hart- en vaatziekten behoren tot de meest voorkomende chronische ziekten. In Nederland lijden ruim 1,6 miljoen mensen hieraan. De behandeling bestaat vooral uit medische interventies en medicatie zoals bloeddrukverlagers en statines. Over de effecten van de inzet van leefstijl tijdens de behandeling is wetenschappelijk nog weinig aangetoond. Wel zijn in de afgelopen jaren diverse voeding- en leefstijlinterventies bij patiëntengroepen opgestart. Die vinden plaats vanuit de Wageningen University & Research (WUR) en enkele ziekenhuizen waaronder dat in Ede. Zo is onderzocht wat de invloed van leefstijl is op het voorkómen van hart- en vaatziekten. Daaruit blijkt: stoppen met roken, een gezond gewicht, regelmatige beweging en een gezond voedingspatroon kunnen helpen.

Van Loenhout: “Op dit moment werk ik mee aan ‘Voed je beter’, dit combineert een gerandomiseerde interventiestudie naar het effect van voeding tijdens de behandeling van patiënten met hart- en vaatziekten, met het in kaart brengen van het huidige zorgpad. Zo wordt een basis gelegd om de onderzoeksresultaten daadwerkelijk te integreren in de zorgpraktijk. In de studie worden 144 patiënten die onder behandeling zijn bij een cardioloog en internist, een jaar lang gevolgd. De controlegroep krijgt reguliere zorg, de interventiegroep ontvangt daarnaast coaching van een diëtist in de eerste lijn om gezonder te gaan eten. Met de ‘small change approach’ – een methode om met kleine stapjes veranderingen te realiseren – worden patiënten gemotiveerd om meer volgens de Richtlijnen Goede Voeding te gaan eten.”

Uitkomstmaten zijn onder meer het effect van de verbeterde voeding op het risico op het terugkeren van een vasculair event, het ziektebeloop en de kwaliteit van leven. Ook worden klinische uitkomsten meegenomen zoals bloeddruk en cholesterol. Verder worden veranderingen in andere leefstijlfactoren zoals beweging en roken nagevraagd. Ook de small approach wordt geëvalueerd: wat werkt wel en wat werkt niet om voedingsadvies op maat te geven? De eerste resultaten worden medio 2022 verwacht.

Eetscore

Met medewerking van de Alliantie is een hulpmiddel om eetpatronen te meten toepasbaar gemaakt in de zorgpraktijk: de Eetscore (tabel 1). Dit is een online vragenlijst die behandelaars kunnen gebruiken om voeding bespreekbaar te maken bij patiënten. De Alliantie heeft dit samen met de afdeling Humane Voeding van de WUR en ziekenhuis Gelderse Vallei getest in de praktijk. Daaruit bleek dat hypertensie- en hartrevalidatiepatiënten een significant lagere voedingskwaliteitsscore hadden in vergelijking met een referentiepopulatie.

Tabel 1

“De Eetscore geeft inzicht in de voedingsgewoonten van patiënten. De patiënt kan in een kwartiertje een lijst invullen en bespreekt de uitkomst met de arts. Samen bepalen ze wat, indien de uitkomst in het rood schiet, er eerst wordt aangepakt: meer groenten eten of minder alcohol drinken bijvoorbeeld. Wanneer iemand de online vragen later nogmaals invult, kunnen ze duidelijk hun eventuele voortgang zien”, zegt Van Loenhout, die overigens zelf ook niet altijd helemaal in het diepste groen terechtkomt dankzij een rood wijntje op zijn tijd.

“Wel let ik doorgaans goed op wat ik eet. Veel groenten, drie keer per week vegetarisch, twee keer vis en twee keer vlees. Mijn vrouw kookt meestal. Op een dag zei ik tegen haar: ‘zout is echt heel ongezond, we moeten dat echt zo min mogelijk gebruiken.’ Waarop ze antwoordde: ‘ik kook al jaren zonder zout!’ Ha, dat had ik dus niet eens gemerkt. Het is gewoon een kwestie van wennen, gebruik het zo min mogelijk, want het is ontzettend slecht voor je bloeddruk.”

Ziekenhuis Gelderse Vallei is de eerste instelling in de reguliere zorg waar de Eetscore wordt gebruikt. Na succesvolle pilots is de tool voor behandelaars en patiënten beschikbaar via het e-healthplatform eZorg. “Eetscore maakt het voedingspatroon snel inzichtelijk. Daarbij wordt het eenvoudiger om gericht door te verwijzen naar een diëtist.”

Leefstijlinterventies

Verder heeft de Alliantie nog andere voedings- en leefstijlinterventies lopen, zoals ProActief, een krachttraining en eiwit toevoeging, 6 tot 8 weken voor een operatie, een programma gericht op mensen met diabetes type 2 en So-fit, een studie ter bevordering van herstel na darmkankerbehandeling. Het doel is vooral ook vermoeidheidsklachten te verminderen door betere begeleiding om richtlijnen voeding en beweging te volgen.

“En we werken hard aan ‘Goede Zorg Proef Je’ waarmee we proberen tot een gezonder voedingsaanbod te komen in de ziekenhuizen en instellingen. Deze beweging is sterk, ook al is het niet overal onderdeel van de strategie van de Raad van Bestuur en is er sprake van langlopende contracten die niet zomaar gewijzigd kunnen worden. Toch, inmiddels zijn er twintig voorhoedeziekenhuizen die actief werken aan verbetering van het voedingsaanbod, zowel voor patiënten als in het bedrijfsrestaurant. Bijvoorbeeld alle witbrood vervangen door volkoren en meer soepen op basis van verse groenten.”

Om gezonde leefstijl onderdeel te maken van de scholing voor medisch specialisten, heeft de Alliantie samen met de WUR, online modules opgezet over voeding en kanker, en voeding en hart- en vaatziekten. Van Loenhout is tevens lid van de ontwikkel- en adviesgroep van de cursus Leefstijlinterventies van de Federatie Medisch Specialisten.

Pure winst

“Dat doe ik omdat ik ervan overtuigd ben, dat wijzen op gezonde voeding en leefstijl een waardevolle aanvulling is op de medische hulp die ik als arts kan bieden. Als jonge cardioloog vond ik mezelf al heel flink als ik de diagnose kon stellen en een behandeling kon uitvoeren. Klaar. Precies gedaan wat ik moest doen. Nu denk ik dat het belangrijk is om dieper op de oorzaak in te gaan. Hoe is deze klacht ontstaan? Wat kan iemand zelf verbeteren? Ik wijs patiënten op wat ze zelf kunnen doen. Niet dat je nou pillen kunt vervangen door paprika, het gaat samen. Het is niet afdwingbaar. Maar het is absoluut wel zo dat de kans op bijvoorbeeld hart- en vaatzieken in veel gevallen afneemt, of dat je een ziekte pas tien jaar later krijgt, als je let op een gezonde leefstijl. Uiteraard, los van aangeboren afwijkingen, familiaire aandoeningen en dergelijke. Dat is dus pure winst. Daarom vind ik dat het mijn taak is er iets van te zeggen als er factoren zijn waar mensen zelf iets aan kunnen doen. Bijvoorbeeld stoppen met roken. Of afvallen als sprake is van overgewicht, daar heb ik het dan ook over. Omdat ik er zeker van ben dat mensen dan minder klachten houden of sneller beter zijn.”