Tekst: Iris Groenenberg, Lisette Brink, Daniëlle Wolvers
Er zijn veel verschillende voedingspatronen mogelijk voor mensen met een chronische aandoening, zoals diabetes. Naast persoonlijke wensen en voorkeuren neemt de volwaardigheid van de voeding vanzelfsprekend een belangrijke plaats in. Een volwaardige voeding integreert voedingsaanbevelingen én voedingsnormen. Bij de voorlichting over volwaardige voeding kan de Schijf van Vijf daarom als basis dienen, ook aan mensen met een chronische aandoening.
Er bestaan diverse voedingspatronen gericht op gezondheid. In de Richtlijnen Goede Voeding 2015 van de Gezondheidsraad, gericht op de algemene populatie, worden die ‘aanbevolen voedingspatronen’ genoemd [1]. In de NDF Voedingsrichtlijn Diabetes 2020 staan verschillende voedingspatronen die geschikt zijn voor mensen met (een hoog risico op) diabetes [2]. Zoals het traditionele Mediterrane voedingspatroon, DASH, koolhydraat- of vetbeperkte voedingspatronen en een voedingspatroon volgens de Schijf van Vijf.
Basisvoedingsmiddelen staan centraal bij deze patronen. Groente, fruit, volkorenproducten, noten, peulvruchten, oliën, zuivel, gevogelte en vis, zijn veelgebruikte voedingsmiddelen. Rood en bewerkt vlees komen er juist weinig in voor, net als harde vetten, geraffineerde graanproducten, keukenzout, suikerhoudende dranken en alcohol. Het gebruik van minder dierlijke en meer plantaardige voedingsmiddelen kenmerkt vaak deze patronen.
Er zijn talloze manieren waarop deze voedingspatronen kunnen worden ingevuld. Maar wanneer zijn ze volwaardig? Daarvoor moeten we kijken naar voedingsaanbevelingen en voedingsnormen. Voedingsaanbevelingen geven aan welke en soms ook hoeveel voedingsmiddelen een positief effect hebben op de gezondheid, namelijk in het voorkomen van chronische aandoeningen. In Nederland staan deze aanbevelingen in de Richtlijnen Goede Voeding 2015 van de Gezondheidsraad [1].
Voedingsnormen geven de hoeveelheden voedingsstoffen aan die gezonde mensen nodig hebben om gezond te blijven. Van eiwitten en vetten tot vitamines en mineralen. De Gezondheidsraad stelt deze voedingsnormen op.
Volwaardig voedingspatroon
Voedingsaanbevelingen alleen zijn niet voldoende voor het samenstellen van een volwaardige voeding. Het uitsluitend opvolgen van de Richtlijnen Goede Voeding 2015 levert namelijk niet de hoeveelheid energie en voedingsstoffen die een individu nodig heeft. Een volwaardig voedingspatroon integreert voedingsaanbevelingen én voedingsnormen.
Die integratie is het fundament van de Schijf van Vijf: de Richtlijnen Goede Voeding 2015 en voedingsnormen komen erin samen. De Schijf is primair bedoeld voor gezonde mensen, maar een voedingspatroon volgens de uitgangspunten van de Schijf van Vijf kan ook als volwaardige basis dienen bij chronische aandoeningen. Juist omdat de richtlijnen die eraan ten grondslag liggen de relatie tussen voedingsmiddelen en chronische aandoeningen als uitgangspunt hebben. En omdat de voedingsnormen er ook in zijn opgenomen.
De verantwoordelijkheid voor het samenstellen van een voedingspatroon op maat ligt bij een diëtist of andere zorgverlener. Daarom hanteert het Voedingscentrum geen aanbevolen dagelijkse hoeveelheden voor mensen met een aandoening. Wel bieden we ondersteuning aan zorgverleners, bijvoorbeeld in de vorm van brochures met dieetadviezen. Ook kan onze Eetmeter worden ingezet om het voedingspatroon van een patiënt in kaart te brengen.
Op deze manier kan iedereen met een chronische aandoening via maatwerk geholpen worden naar een gezond en volwaardig voedingspatroon.
De voedingsaanbevelingen en voedingsnormen zijn opgesteld voor gezonde mensen, maar worden ook ingezet bij mensen met een aandoening. De Gezondheidsraad zegt daarover dat voor mensen met een chronische ziekte, ouderen of mensen met obesitas de kennis over de behoefte aan voedingsstoffen vaak beperkt is. En dat als er geen specifieke aanbevelingen zijn, het gebruikelijk is om de voedingsnormen toe te passen, hoewel deze zijn afgeleid voor gezonde volwassenen met een gezond gewicht.
Literatuur
1. Gezondheidsraad, Richtlijnen goede voeding 2015. 2015, Gezondheidsraad; publicatienr. 2015/24: Den Haag.
2. Nederlandse Diabetes Federatie, NDF Voedingsrichtlijn Diabetes. 2020.