Tekst: KU Leuven
Beeld: Hannes Wilms

Twee onderzoekers van de KU Leuven zijn er in geslaagd om de plantjes van kokospalmen sneller te vermeerderen en om deze lang te kunnen bewaren. Kokospalmen groeien namelijk erg traag en zijn bijna niet te klonen. 

Het onderzoek is een belangrijke stap om de biodiversiteit van de kokospalm te bewaren en om tegemoet te komen aan de stijgende vraag naar kokosnoten en de daarvan afgeleide producten zoals kokosolie, -water en -melk.

Momenteel is de kokosnoot de op vijf na meest geteelde vrucht op aarde en de vraag ernaar blijft stijgen. Daar komt bij dat kokosolie de laatste jaren staat ook te boek staat als superfood. Kokoswater wordt gebruikt als een gezond alternatief voor suikerhoudende frisdranken. Maar de kokospalm, die vooral in kustgebieden rond de evenaar groeit, heeft te kampen met flink wat uitdagingen. Bijvoorbeeld de Lethal Yellowing Disease - de gele palmziekte die resulteert in de dood van de bladeren, klimaatsverandering, een stijgende zeespiegel en verouderde plantages. Onderzoekers van de KU Leuven ontwikkelden een oplossing.

Met bananen lukte het al

Bart Panis van de KU Leuven (links op de kopfoto) en doctoraatsstudent Hannes Wilms (rechts op de kopfoto) vonden de basis voor dit onderzoek bij een andere fruitsoort: de banaan. Door zijn werk met bananenplanten vermoedde Panis al dat een bepaald groeihormoon ook succes kon hebben bij kokospalmen. “Kokosplantjes vormen geen zijscheuten. Ze steken al hun energie in één scheut die zo snel en zo hoog mogelijk moet groeien. Dit maakt dat de planten heel moeilijk te klonen en te bewaren zijn”, licht Bart Panis toe. Althans, tot nu toe.

Voor hun onderzoek haalden de wetenschappers eerst het embryo van de kokospalm uit de kokosnoot. Daarna brachten ze het groeihormoon aan op het meristeem – of groeipuntje – dat in de embryo zit. Op die manier slaagden ze erin om het embryo niet één scheut, maar verschillende zijscheutjes te laten vormen. Deze scheutjes konden ze op hun beurt splitsen en ook hier nieuwe zijscheutjes op laten groeien.

“Niemand dacht dat het ons zou lukken. Maar we hebben doorgezet”, zegt Bart Panis. “Er zijn al andere methoden gepubliceerd om kokospalmen vegetatief te vermenigvuldigen, maar wij zijn ervan overtuigd dat dit de eerste methode is die ook tijd- en kosten­efficiënt is.” Van één kokosplantje kan je duizenden nieuwe exemplaren klonen met hetzelfde genetisch profiel als de moederplant. Dit biedt wereldwijd een enorm potentieel voor kokosplantages.

Uitdagingen voor de kokosnoot

Allereerst is het zaak om de genetische diversiteit van de kokospalm zo efficiënt mogelijk veilig te stellen. Het is van groot belang dat zoveel mogelijk variëteiten van de kokosplant bewaard worden, want elke soort beschikt over specifieke eigenschappen: sommige zijn resistent tegen een bepaalde ziekte of hebben een betere oliecompositie, andere soorten zijn weer beter bestand tegen hitte, droogte of storm.

‘Het is van groot belang dat zoveel mogelijk variëteiten van de kokosplant bewaard worden’

“Momenteel wordt de kokospalm als boom bewaard als in veldbanken. Maar sommige van deze banken zijn al aangetast door die Lethal Yellowing Disease”, aldus Hannes Wilms. “De techniek die wij hebben ontwikkeld, laat toe om de scheutjes van de kokosplant nu ook voor altijd te bewaren via cryopreservatie: in vloeibare stikstof op een temperatuur van -196 °C.”

Bart Panis: “Dit is belangrijk voor de toekomst. Stel dat een nieuwe ziekte de kokosproductie aantast, dan bevindt zich in de genenbank mogelijk een variëteit die tegen deze ziekte bestand is en die kan worden uitgeplant in aangetaste gebieden.”

Kleine boer, eerlijke prijs

Ook voor de kokosproductie van vandaag is de techniek een uitkomst. “Er is enorm veel vraag naar kokos. De bestaande plantages zijn oud en moeten op korte termijn opnieuw aangeplant worden,” aldus Bart Panis. “Onze techniek beantwoordt aan de grote vraag naar gezond plantmateriaal.”

De onderzoekers dienden intussen een patentaanvraag in. Nu zijn er extra fondsen nodig om het patent te beschermen en de techniek verder te optimaliseren. Ook aan de kleinschalige producenten wordt gedacht: “Omdat de kokosproductie vaak in handen blijft van kleine boeren, zullen we in het patent een speciale clausule laten opnemen: wie onze techniek toepast, zal ervoor moeten zorgen dat kleine boeren het plantenmateriaal tegen een voordelig tarief kunnen aankopen.”

Meer informatie
De studie “Development of the first axillary in vitro shoot multi­plication protocol for coconut palms” is gepubliceerd in Scientific Reports (doi: 10.1038/s41598-021-97718-1)

Altijd op de hoogte blijven?