‘Maak zorg voor kinderen met overgewicht passender’

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zijn overgewicht en obesitas gedefinieerd als abnormale of overmatige vetophoping die de gezondheid kan beïnvloeden3. Er is sprake van overgewicht bij een BMI van 25 of hoger, er is sprake van obesitas bij een BMI van 30 of hoger. In 2022 had 9,9 procent van de kinderen in de leeftijd van 4 tot en met 17 jaar overgewicht en 3 procent obesitas4.

In Nederland is een netwerkaanpak ontwikkeld voor de ondersteuning en zorg voor kinderen met obesitas. Deze aanpak ‘Kind naar een Gezonder Gewicht’ staat beschreven in het ‘Landelijk model ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas’.5 6 7 8 9 De verbinding tussen het zorg- en het sociaal domein is hierbij essentieel om het kind met overgewicht of obesitas en hun gezin maatwerk te bieden. 

(© Leandra Koetsier)

Onderzoek

Leandra Koetsier, postdoctoraal onderzoeker en docent bij Care for Obesity bij de Vrije Universiteit in Amsterdam, heeft onderzoek gedaan naar de ontwikkeling en de implementatie van deze netwerkaanpak voor kinderen met obesitas en overgewicht. In haar proefschrift deelt ze de ontwikkeling en de eerste inzichten in de implementatie van de aanpak. 
Het ‘Landelijk model ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas’ is tot stand gekomen in samenwerking met acht Nederlandse gemeentes.10 11 “De ondersteuning en zorg voor deze kinderen moest passender, samen met de gemeenten hebben we gekeken hoe dit er dan uit moest zien”, zo vertelt Leandra Koetsier. Het was een samenwerking van het wetenschappelijke onderzoeksteam van Care for Obesity aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en de gemeenten. Volgens Leandra kunnen onderliggende problemen een gezonde leefstijl in de weg staan, zoals psychische en sociale factoren. Bijvoorbeeld problemen in het gezin als gevolg van schulden of iets anders. “Omdat er meerdere factoren kunnen zijn die het overgewicht veroorzaken of in stand houden, is het super complex”, aldus Leandra. Ook biologische factoren spelen een rol, zoals de mate van overgewicht of genetische factoren. Als één van de ouders of beiden wat zwaarder zijn, heeft het kind ook meer kans op obesitas. Bovendien is de sociaaleconomische positie, de context van de maatschappij en de heersende cultuur ook van belang. Het is belangrijk dat de ondersteuning en zorg rekening houdt met de complexe oorzaken. Voorheen focuste de zorg zich vooral op: ‘Hoe je eet, hoe beweeg je, hoe slaap je?’. Er werd met name gefocust op leefstijl. Nu wordt er breder gekeken naar ‘Wie zijn jullie, wat veroorzaakt jullie gedrag? En wat kan jullie helpen?’. De aanpak beschrijft de werkwijze van professionals rondom de gezinnen met overgewicht. Het beschrijft ook welke partners lokaal een bijdrage kunnen hebben in dit proces. Het verbinden van het sociaal- en zorgdomein is een essentieel uitgangspunt: het is belangrijk dat de juiste professionals uit het juiste domein worden betrokken. De aanpak beschrijft ook op welke manieren de verschillende onderdelen van de aanpak gefinancierd (kunnen) worden. 

(© KNGG)

Centrale zorgverlener

Bij elk gezin is één professional betrokken die het hele proces coördineert: de centrale zorgverlener. De centrale zorgverlener begeleidt kind en gezin, is het vaste aanspreekpunt, motiveert, zorgt voor samenhang, monitort de voortgang, kijkt hoe het gaat en is de schakel tussen het zorgdomein en het sociale domein en alle andere professionals. Leandra heeft onder andere gekeken naar wat deze centrale zorgverleners nodig hebben om hun rol goed uit te kunnen voeren. Hiervoor heeft ze centrale zorgverleners geïnterviewd en hun gevraagd naar hun ervaringen en behoeften. Centrale zorgverleners gaven aan dat kennis over obesitas gezien de complexiteit nodig is, net als affiniteit met het onderwerp, aangezien het een gevoelig onderwerp is wat gepaard kan gaan met weerstand schaamte of schuldgevoel. De centrale zorgverleners gaven ook aan dat het fijn is om te werken met visuele materialen tijdens de gesprekken met de kinderen en gezinnen. Naar aanleiding hiervan heeft Leandra vervolgonderzoek gedaan naar een tool om in kaart te brengen wat er speelt bij de kinderen en gezinnen; welke onderliggende factoren spelen bij dit kind en gezin mogelijk een rol bij het ontstaan en in stand houden van overgewicht of obesitas? Voorheen werd er vooral gekeken naar leefstijlfactoren maar nu wordt er ook gekeken naar de psychosociale factoren.  

 Uiteindelijk willen we dat alle kinderen gezond opgroeien

Hiervoor is er literatuuronderzoek gedaan en is er een focusgroep gedaan met 28 experts die ieder vanuit een ander perspectief hun ideeën daarover hebben gedeeld12. Op basis hiervan is er niet alleen gevonden ‘wat’ er in kaart moet worden gebracht, maar ook ‘hoe’ je dit doet. Het hebben van een band of klik is heel belangrijk evenals de toon waarop je dit bespreekt, oftewel hoe dit wordt gedaan13. Samen met professionals zijn de onderzoeksresultaten vertaalt naar producten die voor hun bruikbaar zijn in de praktijk. Dit heeft geleid tot een leidraad die professionals helpt om op een positieve en gestructureerde manier het gesprek te voeren over de psychosociale en leefstijlfactoren. Hierbij wordt er veel breder gekeken; voordat je begint, de verkenning zelf, na de verkenning, andere gesprekstechnieken14 15. Hierbij gaat het om de vraag ‘Hoe doe je dat nou?’, het scheppen van heldere verwachtingen, erken de complexiteit, hoe pakken anderen het aan. Er is ook een praatplaat ontwikkeld die helpt om de complexiteit van obesitas in begrijpelijke taal uit te leggen. De praatplaat helpt professionals om te laten zien welke onderwerpen of omstandigheden bij kind en gezin mogelijk een rol spelen bij het ontstaan en in stand houden van overgewicht of obesitas. Dit gaat over de psychische factoren zoals stress en welzijn, maar ook over sociale factoren zoals de voortgang en omgang op school en pesten. Ook gaat dit over biomedische factoren zoals het gebruik van medicatie, genetische factoren, risicofactoren. De praatplaat kan op tafel worden gelegd en kinderen en de ouders kunnen zelf ook aangeven ‘hé hier wil ik het over hebben’. Er is ook een video gemaakt over hoe en wanneer centrale zorgverleners de leidraad en praatplaat kunnen gebruiken. 

Tot slot is de opleiding die speciaal was ontwikkeld voor de centrale zorgverleners geëvalueerd. Dit heeft Leandra gedaan aan de hand van een model met vier levels. Er werd gevraagd naar de (1) reactie op de opleiding (centrale zorgverleners gaven aan dat de opleiding meerwaarde heeft en hun professionele én persoonlijke ontwikkeling verrijkte) (2), wat ze geleerd hebben van de training (de kennis die ze hebben opgedaan), (3) de mate waarin ze hetgeen ze hebben geleerd hebben toegepast in de praktijk (dit was sterk afhankelijk van hun ervaring en de lokale context) en (4) eerste resultaten die centrale zorgverleners in de praktijk merkten na het volgen van de training, voor zichzelf- kind en gezin- netwerkpartners en de organisatie waarin de centrale zorgverlener werkt. De inzichten van deze evaluatie hebben geholpen bij de doorontwikkeling van de opleiding die nu in vijf dagen wordt aangeboden, samen met drie intervisiebijeenkomsten. 

Uitbreiding

Momenteel zijn er 42 gemeentes die geschoolde zorgverleners hebben en deze aanpak implementeren, dit moeten 342 gemeentes worden in 2030, zo staat in het Nationaal Preventieakkoord2. Met al deze inzichten kunnen de professionals, de gemeentes en de projectleiders handvaten bieden om lokaal die implementatie te bevorderen en hoeven ze niet allemaal opnieuw het wiel uit te vinden. Leandra: “Op die manier hopen we dat we wat inzicht daarin hebben gegeven, want uiteindelijk willen we dat alle kinderen gezond kunnen opgroeien, dat ze een goede kwaliteit van leven hebben, dat ze met de maatschappij mee kunnen doen en dat niet alleen een korte termijn maar ook op de lange termijn.” 

Op 14 september wordt het symposium: ‘Netwerkaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas’ gehouden bij de VU te Amsterdam. Tijdens deze bijeenkomst zal Leandra Koetsier een lezing geven over haar proefschrift The development and implementation of integrated care for childhood overweight and obesity in the Netherlands. Voor meer informatie over het symposium: https://vu.nl/nl/agenda/2023/symposium-care-for-obesity-en-jogg. 

Bronnen:

1.     Seidell JC, Halberstadt J. (2020). National and local Strategies in the Netherlands for Obesity Prevention and Management in children and Adolescents. https://doi.org/10.1159/000509588
2.     Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2018). Nationaal Preventieakkoord: Naar en gezonder Nederland. https://open.overheid.nl/documenten/ronl-1f7b7558-4628-477d-8542-9508d913ab2c/pdf
3.     World Health Organization: WHO (2021). Obesity and overweight.  https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight 
4.     Volksgezondheid en Zorg (2023). Overgewicht | Leeftijd en geslacht | jongeren. https://www.vzinfo.nl/overgewicht/leeftijd-en-geslacht/jongeren
5.     VU/Care for Obesity (2018). https://vu.nl/nl/nieuws/2023/complexiteit-kinderobesitas-vraagt-om-aanpak-op-maat  
6.     Koetsier, L. W. (2023). The development and implementation of integrated care for childhood overweight and obesity in the Netherlands. [PhD-Thesis - Research and graduation internal, Vrije Universiteit Amsterdam]. https://doi.org/10.5463/thesis.185 
7.     Kind naar Gezonder Gewicht — Samenwerken aan ondersteuning en zorg. (n.d.). Kind Naar Gezonder Gewicht. https://kindnaargezondergewicht.nl/ 
8.     Sijben, M., van der Velde, M., van Mil, E., Stroo, J. & Halberstadt, J. (2018). Landelijk model ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas. Amsterdam: Care for Obesity. 
9.     Halberstadt, J., Koetsier, L.W., Sijben, M., Stroo, J., van der Velde, M., van Mil, E. & Seidell, J.C. (2023). ‘The development of the Dutch National model integrated care for childhood overweight and obesity’. BMC Health Serv Res 23(1):359
10.     Sijben, M., van der Velde, M., van Mil, E., Stroo, J. & Halberstadt, J. (2018). Landelijk model ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas. Amsterdam: Care for Obesity.

11.     Halberstadt, J., Koetsier, L.W., Sijben, M., Stroo, J., van der Velde, M., van Mil, E. & Seidell, J.C. (2023). ‘The development of the Dutch National model integrated care for childhood overweight and obesity’. BMC Health Serv Res 23(1):359.
12.     Koetsier, L.W., van den Eynde, E., van Mil, E., van der Velde, M., de Vries, R., Baan, C.A., Seidell J.C. & Halberstadt, J. (2023). Scoping literature review and focus groups with healthcare professionals on psychosocial and lifestyle assessments for childhood obesity care’. BMC Health Services Research, 23: 125
13.     Koetsier, L.W., van Mil, M.A., Eilander, M.A., van den Eynde, E., Baan, C.A., Seidell, J.C., Halberstadt, J. (2021). Conducting a psychosocial and lifestyle assessment as part of an integrated care approach for childhood obesity: experiences, needs and wishes of Dutch health care professionals. BMC Health Services Research, 21:611
14.     Seidell, J.C. & Halberstadt, J. (2023). Samenvatting Kinderdeel ‘Richtlijn overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen. Diagnostiek, ondersteuning en zorg voor mensen met obesitas of overgewicht in combinatie met risicofactoren en/of comorbiditeit’. https://doi.org/10.1007/s12508-023-00387-w 
15.     Koetsier, L.W., van den Eynde, E., Eilander M.M.A., van Mil, E., van der Velde, M., De Vries et al. (juni 2021). Leidraad voor de psychosociale en leefstijlverkenning binnen de aanpak Kind naar Gezonder Gewicht. Amsterdam: Care for Obesity. https://assets.vu.nl/d8b6f1f5-816c-005b-1dc1-e363dd7ce9a5/6a4b6442-3469-4e26-884c-88a1167e787c/JUST_VU_Care4Obesity_KnGG-stap-2-tool_brochure_DEF_20210623.pdf 
16.     Koetsier, L.W., Boutalab, L., Seidell, J.C., Baan. C.A. & Halberstadt J. (2022). Training for coordinating professionals as part of the Dutch integrated care approach for childhood overweight and obesity – a mixed-method evaluation