Auteur: Willem Bakering

In steeds meer producten wordt haver verwerkt omdat het zo gezond is. In supermarkten en natuurvoedingswinkels is haver in steeds meer varianten te verkrijgen. Als havermout of havervlokken, maar ook als essentieel bestanddeel van muesli, haverdrank, haverrepen, haverkoeken en haverbrood.

Zelfs restaurants bieden vaak ontbijtmogelijkheden met havermout of ze hebben bijvoorbeeld haver toegevoegd in het vegan-bananenbrood. Dat haver in toenemende mate in de belangstelling staat heeft - van grond tot mond - gevolgen. Zeker als het om glutenvrije haver gaat.

Beursgang havermelkproducent

De beursgang van de Zweedse maker van havermelk Oatly in New York heeft onlangs meer dan 1,4 miljard dollar opgeleverd. De onderneming werd in de jaren negentig opgericht door de broers Rickard en Björn Öste en is gevestigd in de Zweedse stad Malmö.

Er werden meer dan 84 miljoen aandelen verkocht voor een prijs van 17 dollar per stuk. Oatly verkocht zelf aandelen en ook bestaande aandeelhouders verkochten stukken.

Tot de investeerders in Oatly behoren beroemdheden als talkshowpresentator Oprah Winfrey, rapper en ondernemer Jay-Z en actrice Natalie Portman, maar ook de investeringstak van Rabobank.

Oatly presenteert zichzelf nadrukkelijk als milieuvriendelijk, veganistisch alternatief voor zuivel. In Vlissingen produceert het bedrijf zowel voor de Nederlandse markt als voor
omliggende regio’s.

Influencers en leefstijlboeken

Onder meer door de interesse van foodbloggers en influencers en de uitgifte van het leefstijlboeken als De Voedselzandloper is haver bij steeds meer consumenten op de radar verschenen. Fabrikanten als Bolletje, Quacker, Smaakt, Zonnatura, producenten van plantaardige zuivelproducten en sommige industriële bakkerijen speelden en spelen hierop in met diverse nieuwe producten.

'Consumenten zijn vandaag de dag op zoek naar een combinatie van gezondheid en graanvariatie'

Havermoutmuesli’s en havermoutrepen zijn voor de hand liggende voorbeelden, maar er komen steeds meer introducties van nieuwe haverproducten, zoals smoothies, haverdranken, repen, koekjes, pannenkoeken en pasta’s.

Consumenten zijn vandaag de dag op zoek naar een combinatie van gezondheid en graanvariatie. Dus de ene keer kiezen ze voor spelt en een volgende keer voor haver. Maar ook het pseudograan boekweit is een product dat - door de gezondheidsvoordelen - sterk in de belangstelling staat.

Beursgang Oatly

Het toenemende belang van haver werd onlangs ook bevestigd door de succesvolle beursgang van de producent van haverdranken, Oatly. De onderneming wil op deze manier profiteren van de toenemende populariteit van veganistische producten in supermarkten maar ook in de horeca. Zo worden producten van Oatly in de Verenigde Staten verkocht in zaken van koffieketen Starbucks. Om aan de toenemende vraag te voldoen, bouwt Oatly nieuwe fabrieken. Een daarvan staat in Vlissingen. Per jaar wordt hier 120 miljoen liter haverdrink geproduceerd, waarmee wordt voldaan aan de snelgroeiende vraag naar haverdrinkproducten.

Door de fabriek in Vlissingen is de productie dichter bij belangrijke markten gebracht. Oatly kiest op deze manier bewust voor een duurzamere productieketen en vermindering van transport-uitstoot. Ook wil men vanuit Vlissingen nieuwe producten ontwikkelen en introduceren. Oatly vindt dat consumenten beter geïnformeerd moeten worden over de klimaatimpact van voedsel. Daarom labelt het bedrijf de verpakking van alle producten met informatie die de CO2-uitstoot van het veld tot de winkel laat zien.

Introducties

Ook Zonnatura heeft een dergelijke filosofie. Het merk is onderdeel van Wessanen Benelux, onderdeel van Ecotone, (voorheen Wessanen) en B Corp gecertificeerd, wat betekent dat het bedrijf mensen weer met de natuur wil verbinden door middel van voeding. Ecotone heeft de ambitie het beste biologische bedrijf in de wereld te willen zijn. Ilse Straver, product- en innovatiemanager bij Wessanen Benelux, vertelt dat haver een belangrijk onderdeel is van de ingrediënten die in de producten van Zonnatura worden verwerkt.
Onlangs werd de vegan reep Oat & Go aan het assortiment toegevoegd. “Gemaakt van volkoren havervlokken. De reep is 100% biologisch en we richten ons op sportieve mensen die zich terdege bewust zijn van het belang van goede voeding en een gezonde leefstijl. Naast de reguliere middelen als acties en reclames wordt het product ook door influencers - die passen bij onze producten - besproken. Maar in transparante termen vertaald is dat natuurlijk ook een vorm van reclame. Door corona zijn mensen minder op pad en werden er minder repen gegeten. We hopen dat dit snel gaat veranderen nu mensen weer meer gaan reizen en onderweg zijn.”

Glutenvrij

Hoewel haver zelf glutenvrij is, is het lastig om het product glutenvrij op de markt te brengen. De verkrijgbaarheid van haver met een glutenvrij-claim is gewoon lastig omdat het vaak wordt verwerkt door bedrijven die ook met graansoorten werken als gerst rogge en tarwe. Deze ingrediënten bevattenen wel gluten. Kruisbesmetting ligt dan op de loer en daarom moeten fabrikanten in de keten samenwerken met gecertificeerde glutenvrije toeleveranciers.

‘Voor de mensen die glutenvrij brood eten is het letterlijk van levensbelang om 100% glutenvrij te produceren’

Bert-Jan van Dinter van Vandinter Semo (zaadhandel, zaadteelt en zaadveredeling) wijst erop dat boeren die een keuze maken om glutenvrije haver te gaan produceren soms wel acht jaar moeten wachten voordat het havergewas geen gluten meer bevat. “Dat is zeker het geval als je eerst tarwe of andere glutenbevattende graansoorten hebt geteeld. Bovendien mag een belendend perceel ook geen producten bevatten waar gluten in zitten, omdat er dan eveneens sprake kan zijn van contaminatie. Naast akkerbouwers telen ook organisaties als Het Drents Landschap en Het Geldersch Landschap glutenvrije haver op hun landbouwgronden.”

Gezondheid van mens en dier

Vandinter Semo heeft samen met Wageningen UR de ‘Glutenvrije Nederlands Haverketen’ ontwikkeld en wil op die manier een wezenlijke bijdrage leveren aan deze terugkeer van haver, en daarmee aan de verbetering van de gezondheid van mens en dier en aan de kwaliteit van de landbouw. Mensen met coeliakie (glutenintolerantie) kunnen niet tegen gluten.

Door het eten van gluten ontstaan voornamelijk ontstekingsreacties in het slijmvlies van de dunne darm. Maar de ziekte kan zich overal in het lichaam uiten, zoals in de huid, gewrichten en hersenen. Coeliakie is een auto-immuunziekte en komt alleen voor bij mensen met een erfelijke aanleg. Van coeliakie kun je niet genezen. Een levenslang glutenvrij dieet is de enige behandeling.

Gezondheidsclaim

Haver is heel voedzaam. Vandaar dat haver zeer geschikt is als ontbijt. Daarnaast bevat haver ook vitamine B1, ijzer en de belangrijke beta-glucanen vezels. Het eten van 3 gram van deze vezels per dag - dat zijn 8 volle eetlepels haver- draagt bij tot het handhaven van een normaal cholesterolgehalte in het bloed, zo stelt Wageningen University.

Havermout werd vroeger vooral door ouderen gegeten, maar ook steeds meer jongeren ontdekken dat haver binnen een gevarieerd voedingspatroon en een gezonde leefstijl past. Ilse Straver van Wessanen merkt op dat haver een van de weinige graansoorten is waarvan de claim cholesterolverlagend waargemaakt kan worden.

De claim is door de European Food Safety Authority als volgt omschreven “Beta-glucanen van haver verlagen het cholesterolgehalte. Een verlaging van het cholesterolgehalte kan het cardiovasculair risico (kans op hart- en vaatziekten, red.) beperken.”

Uitdaging voor ontwikkelaars

De afwezigheid van gluten stelt productontwikkelaars wel voor een uitdaging, want eigenlijk zijn gluten nodig om luchtigheid en volume in producten te krijgen. Een oplossing is om haver te combineren met andere graansoorten, zoals spelt en rogge. Ambachtelijke bakkers laten weten haver niet als hoofdbestanddeel van brood te gebruiken omdat het niet goed verwerkbaar is. Wel wordt haver gebruikt als decoratie op bijvoorbeeld vloerbroden om het product er extra gezond uit te laten zien. En haverkoeken liggen ook bij veel warme bakkers uitnodigend in de vitrine.

Glutenvrij YAM-brood

Bakker Wiltink in Doetinchem produceert al zeven jaar dagvers glutenvrij brood en banket onder het merk YAM, dat aan diverse supermarkten wordt geleverd. “Door haver als hoofdbestandsdeel te kiezen, zijn de broden glutenvrij maar ook voedzaam en boordevol vezels.” Voor de mensen die glutenvrij moeten eten is het letterlijk van levensbelang dat de hele keten gecertificeerd glutenvrij is. Van zaaigoed, oogst, produceren tot en met een verpakt broodje. Daarom heeft deze bakker een speciale glutenvrije bakkerij gebouwd. Een ‘high care’ omgeving die aan de hoogste norm-eisen voldoet. Zelfs de bakkers zijn verplicht glutenvrij te eten en de kleding wordt alleen gedragen en gewassen in de glutenvrije bakkerij. Deze bakker doet er dus alles aan om kruisbesmetting te voorkomen.

yam

Ketensamenwerking

Maar dat geldt ook voor andere fabrikanten van glutenvrije producten. Ilse Straver van Wessanen: “Je moet in de hele keten kunnen vertrouwen op je leveranciers. Er zijn regelmatig controles door onszelf en de instanties die audits afnemen. Wij werken al decennialang met dezelfde leveranciers. Onze haver - ook de glutenvrije - komt veelal uit Duitsland en wordt daar ook verwerkt. Door ons goede en langdurige contacten met de leveranciers werken we ook vaak samen aan de ontwikkeling van nieuwe producten.”

Historie

Tot 1960 werd er in Nederland ongeveer 160 duizend hectare haver verbouwd. Dit liep in de periode tot 1980 heel snel terug naar 1500 hectare. Wereldwijd verminderde de haverteelt in deze periode tot de helft, 25 miljoen ton. Dat komt overeen met ongeveer twee procent van de totale jaarlijkse wereldproductie van granen.

Een van de belangrijkste oorzaken van de teruggang was de omschakeling in de landbouw van paard naar tractor. Haver was daardoor niet meer noodzakelijk als energiebron voor de trekpaarden.
Een andere belangrijke reden van de achteruitgang van de haverteelt was de snelle opkomst van graangewassen met hogere opbrengst, zoals maïs en wintertarwe.

Inmiddels is volgens Bert-Jan van Dinter het tij qua productie ietwat gekeerd, maar is het product haver vergeleken met bijvoorbeeld tarwe, mais en rijst nog steeds een nichemarkt. Van Dinter schat dat in Nederland inmiddels weer zo’n 2000-2500 hectare tarwe wordt verbouwd.

Altijd op de hoogte blijven?