Tekst: Wouter Stap, stagiair Voeding Nu
Wie in Cuba in het ziekenhuis komt, krijgt binnen 72 uur een intake bij de diëtist. Ja, zelfs bij een gebroken been. Na ontslag uit het ziekenhuis verwijst de diëtist de patiënt door naar een collega in de wijk waar de cliënt woont. Damaris Palacios Téllez werkt in het provinciale ziekenhuis Saturnino in Santiago de Cuba. Hoe runt ze haar praktijk op het tropische eiland?
Als ik Damaris Palacios Téllez in november bij haar thuis interview, werkt ze als klinisch diëtist in het provinciale ziekenhuis Saturnino in Santiago de Cuba. Ze legt uit dat daarvoor een uitgebreide studie nodig is. ‘Ik heb voeding altijd interessant gevonden’, vertelt Damaris. ‘Wat ik het mooiste vind, is de focus op preventie: mensen voorlichten over een gezonde voeding en leefstijl’.
In Santiago volgde ze daarom de vijfjarige bacheloropleiding tot diëtist. Vervolgens deed ze nog verschillende bijscholingen. Daarna volgde ze in Havana een driejarige master in klinische voeding. Nu wil ze graag verder met een doctoraat in Public Health, maar daar kan ze helaas nog niet aan beginnen als gevolg van de coronacrisis.
Verschillende leeftijden
Op dit moment is Damaris de hoofdspecialist klinische voeding in het ziekenhuis. Ze werkt op de afdeling Chirurgie, voornamelijk met maagkankerpatiënten. Dat sluit goed aan op haar master, waarin ze onderzoek deed naar voeding voorafgaand aan een operatie. ‘In het ziekenhuis kom ik met veel mensen van verschillende leeftijden in aanraking. Dat vind ik leuk en uitdagend’, aldus Damaris.
Cubaanse gezondheidszorg
De gezondheidszorg is in Cuba anders georganiseerd dan in Nederland. Artsen werken daar in wijkteams en hebben regelmatig contact met alle wijkbewoners. De bevolking is ingedeeld in vier risicogroepen: gezond, ziek, chronisch ziek en gehandicapt. Bij gezonde mensen is de zorg gericht op preventie. Daarnaast zijn er preventieprogramma’s voor specifieke groepen, zoals zwangeren, pasgeborenen en mensen met bepaalde ziekten. Een arts uit een dergelijk wijkteam kan iemand doorsturen naar een eerstelijns diëtist. Die behandelt echter alleen diabetes en hypercholesterolemie. Voor alle andere ziektebeelden verwijst de wijkdiëtist de cliënt door naar het ziekenhuis. Daar wordt de cliënt behandeld door een diëtist uit de tweede lijn.
Hoogtepunt: ‘Het leukste vind ik om voorlichting te geven op televisie. Ik werk al zes jaar mee aan een televisieprogramma, waarin ik advies geef over gezonde voeding en preventie van verschillende ziekten.’
Dieptepunt: ‘Tijdens mijn carrière heb ik op verschillende afdelingen gewerkt. Eén daarvan was in een kinderziekenhuis op de afdeling oncohematologie. Daar worden kinderen met kanker behandeld, van één tot negentien jaar oud. Ik vond het moeilijk om te zien dat een kind dat ik de ene dag had leren kennen, de volgende dag overleden was.’
Voedselvoorlichting
Preventie en voorlichting zijn erg belangrijk in Cuba. Het Cubaanse voorlichtingsmodel heet De Gezonde Tafel. Granen en knolgewassen vormen het basisvoedsel. Daarna komen fruit, groenten, vlees en zuivelproducten. Van olie en suiker moeten mensen weinig eten. Opvallend is dat vlees en peulvruchten in dezelfde groep vallen, omdat beide goede eiwitbronnen zijn. Ook op televisie is er aandacht voor voedingsvoorlichting. Damaris werkt daaraan mee.
Fytotherapie
Doordat medicijnen duur zijn en niet altijd verkrijgbaar, wordt er in Cuba meer gebruikgemaakt van fytotherapie. Geneeskrachtige kruiden worden door de arts voorgeschreven en zijn vastgelegd in protocollen. Natuurgeneeskunde valt in Cuba dus onder de reguliere gezondheidszorg. Een voorbeeld daarvan is vruchtentherapie. Zo worden guava, meloen en bepaalde soorten appels voorgeschreven bij diarree.
Santiago de Cuba; Julian Peters
Voeding op de bon
Zoals bekend, is Cuba een communistisch land. De gezondheidszorg is er gratis en eten wordt er op de bon verkocht. Je kunt niet zomaar alles kopen in de supermarkt. Iemand die producten voor een speciaal dieet nodig heeft, heeft daarvoor een recept nodig van de diëtist, met een stempel. Daarmee kunnen ze opgehaald worden in de winkel en krijgen cliënten zelfs korting.
Dat voorlichting belangrijk is in het land, betekent niet dat alle Cubanen gezond eten. Er is weliswaar geen McDonald’s, maar snacks en dranken als Coca-Cola zijn er wel te koop. Cubanen houden erg van zoete en gebakken producten, zoals gebakken bananen en aardperen. Voor de diëtist is dus nog een belangrijke rol weggelegd in het stimuleren van gezond eten.
COVID
Op 3 december spreek ik Damaris weer, ditmaal vanuit een hotel. In het ziekenhuis waar ze werkt, begeleidt ze een aantal nierpatiënten die in contact zijn geweest met iemand die COVID-positief is getest. Nu zitten ze samen veertien dagen in quarantaine. Damaris: ‘Ik heb twee kinderen, één van twintig en één van veertien jaar oud. Die mis ik nu erg. En hierna moet ik nog tien dagen in thuisquarantaine.’ Ook in Cuba zijn er verscherpte maatregelen om het aantal coronabesmettingen in te perken. De overheid geeft steun aan kwetsbare groepen, zoals zieken, 65-plussers en moeders met kinderen. Die hoeven niet te werken voor hun salaris.
Do's & Dont's
Do’s: ‘Heb vooral veel aandacht voor de cliënt. Je moet goed opletten hoe je een vraag stelt en welke metingen je uitvoert. Doe een goede voedingsanamese, zodat je de juiste diagnose stelt. Het is belangrijk om altijd door te blijven leren, maar iedere cliënt is anders en elk ziektebeeld is uniek. Dat moet je echt in de praktijk ervaren en kun je niet alleen vanuit een boek leren.’
Dont’s: ‘Negeer nooit informatie die de cliënt geeft. Alles wat de cliënt zegt, kan je helpen bij het stellen van de diagnose en het geven van de juiste behandeling.’
Met dank aan Adriana Argilagos Alvarez en Jennifer Espinal voor de vertaling en aan dokter Paul Jonas voor het in contact brengen met Damaris.